آیا روح ما پر از سایه است؟

گفت وگو با مهسا مرعی نوتاش مدرس و كارشناس ارشد روان شناسی تربیتی: ” شاید مبحث سایه (shadow) و مفهوم آن در روان شناسی مدرن ابتدا برای برخی از افراد ناآشنا و عجیب باشد اما امروزه مفهوم سایه از مباحث اساسی و كاربردی در مقوله های روانكاوی و روان شناسان است كه سال ها به مطالعه علمی این مبحث پرداخته اند. ما انسان ها مجموعه ای از خصوصیات رفتاری پیچیده ای هستیم كه بر این اساس، شخصیت مان را می توان به دو قسمت خودآگاه و ناخودآگاه تقسیم كرد. خودآگاه بخشی از وجود انسان است كه به آن

آگاهی دارد و فرد، انتخاب گر رفتار در تعاملات روزانه است و بخش ناخودآگاه قسمتی دیگر از شخصیت انسان است كه برایش ناشناخته است و هیچ وقت به سراغش نرفته و همیشه آن را نادیده گرفته است.

رابطه سایه و بخش ناخودآگاه
سایه ها بخشی از وجود ما هستند كه نسبت به آنها شناختی نداریم و در بخش ناخودآگاه ما جای دارند و به هر دلیلی با این بخش در زندگی مان در تعامل نیستیم. مهسا مرعی نوتاش، مدرس و كارشناس ارشد روان شناسی تربیتی در مورد شكل گیری سایه های وجودی فردی معتقد است: «در گذشته روان شناسان سایه را تنها بخش های ناپسند و نامطلوب وجودی می انگاشتند، از جمله ترس، عصبانیت، بی ارزشی، ضعف، خستگی، تنبلی، حسادت، شكست و… حتی در تصاویری كه از سایه به نمایش گذاشته شده سایه ها سیاه، ترسناك و دوست نداشتنی بوده اند. در حالی كه امروزه می دانیم سایه ها می توانند از تمامی بخش های وجودی ما تشكیل شوند. هم ویژگی های مثبت و هم منفی.» وی شكل گیری سایه را در تربیت دوران كودكی می داند و می افزاید: «زمانی كه والدین به هر دلیلی رفتار فرزندشان را با برخوردی تند و نامناسب پاسخ می دهند، كودك مجبور می شود كه تصمیم بگیرد این رفتار را ترك كند و نادیده بگیرد یا حتی كاملاسركوبش كند و این بخش در ناخودآگاه كه ما از آن به نام سایه اسم می بریم، قرار می گیرد و فرد بدون آنكه شناختی نسبت به این رفتارش داشته باشد به زندگی و تعامل اجتماعی خود ادامه می دهد. سایه ها همیشه همراه ما هستند. مگر می توان سایه های مان را از خودمان دور كنیم؟ با هر سرعت و به هر جهتی كه بدوید، سایه شما به دنبال تان خواهد آمد. تنها راه، ایستادن زیر نور خورشید یعنی عمل براساس آگاهی های مان است.»

سایه های وجودی مان را ببینیم
انسان روزی باید به كشف سایه خود بپردازد و آن روز، زمانی است كه به خودشناسی و خودكاوی خود اهمیت دهد و شروع به كندوكاو در درون خود كند كه مسلما با بخش های جدید و حتی نامطلوبی از وجودش آشنا می شود كه می خواهد آنها را نادیده بگیرد و از آنها فرار كند اما نكته مهم این است كه بخشی از محتوای روان خود را كه به صورت ناخودآگاه در وی وجود داشته، اگر بخواهد سركوب كند یا كنترل آن را نادیده بگیرد نه تنها تصحیح نمی شود، بلكه قدرتمندتر بازمی گردد و فرد را تسخیر می كند. نوتاش این بحث را به فشرده شدن فنر تشبیه می كند و می گوید: «هر چقدر ما فنر را با نیروی بیشتری فشار دهیم و فشرده اش كنیم با قدرت بیشتری آزاد می شود یعنی اینكه ما هیچ مدیریتی نمی توانیم روی آن داشته باشیم.»

چگونه سایه ها را شناسایی كنیم
برخی برای پاسخ به این سوال، سال های سال درون نگری و روانكاوی را پیشنهاد می كنند و معتقدند باید زمان زیادی را صرف دوران كودكی و سالیان اول زندگی كرد. اما نوتاش برای شناسایی سایه ها، ساده ترین راه را توجه به تعامل در ارتباطات فرد با دیگران می داند و اظهار دارد: «به خاطر داشته باشیم ما فقط آنچه خودمان هستیم را می بینیم و برای شناسایی سایه های وجودی مان نیازمند كمك گرفتن با توجه به تعامل با دیگران هستیم و در اینجاست كه فرد در این بحث با پدیده فرافكنی روبه رو می شود.» فرافكنی در مبحث روان شناسی به معنای نسبت دادن غیرارادی رفتار خود به دیگران به طوری كه فرد فكر كند كه این رفتار یا ویژگی در دیگران وجود دارد و خودش عاری از آن است. در واقع نقطه ضعف های خود را به دیگران نسبت دهد و مطالبی را به دیگران می گویند كه باید به خود بگویند. به عنوان مثال فرد خود را عاری از حسادت می داند و دیگران را حسود خطاب می كند؛ در واقع در اینجا فرد، فرافكنی می كند چرا كه خود او حسود است نه دیگران. مهسا مرعی نوتاش در این خصوص به بیان داستانی از ملانصرالدین می پردازد و می گوید: «روزی فردی با ملانصرالدین قرار داشت تا با هم گفت وگو كنند. هنگامی كه به خانه او آمد، ملانصرالدین هنوز به خانه نرسیده بود، مرد بسیار خشمگین شد و با گچ روی در خانه وی نوشت: «نادان ابله». ملانصرالدین به خانه آمد وقتی نوشته را روی در دید شتابان به سمت خانه مرد رفت و گفت: قرارمان را فراموش كرده بودم، مرا ببخشید، تا به منزل آمدم و اسم شما را بر در خانه مشاهده كردم، به یاد قرارمان افتادم.» مثال فوق از برجسته ترین مثال هایی است كه روان شناسان در زمینه پدیده فرافكنی عنوان می كنند. نوتاش در ادامه می افزاید: «در بیشتر ما انسان ها، سایه ها آنقدر ماهرانه مخفی شده اند كه اگر پدیده فرافكنی نبود شاید به سختی و بعد از سال ها می توانستیم پی به وجود این سایه ها ببریم.» اینكه سایرین و افراد پیرامون ما كمك می كنند احساسات پنهان خود را بشناسیم در واقع یك نوع فرصت استثنایی برای رشد ما انسان هاست و یادآور این جمله «راه خدا از میان خلق خدا می گذرد» است كه با تعامل اجتماعی با دیگران است كه می توانیم به ویژگی های شخصیتی درونی و عمیق مان پی ببریم و همچنین به ویژگی های سركوب شده و دور از دسترس وجودمان آگاهی داشته باشیم

https://www.nedayemehr.ir/images/news/is-our-soul-full-of-shadows-nedayemehr.jpg
///