روان شناسى خواب و رؤیا

خوابیدن همچون غذا خوردن و آشامیدن یكى از مهم ترین اعمال حیاتى به شما مى رود. هر جاندارى از جمله موش، فیل و حتى سوسك ها نیز مى خوابند. تمام جانداران مهره دار، حتى ساده ترین انواع جانداران بدون خواب قادر به ادامه حیات خود نیستند. انسان ها در شب به خواب مى روند

شواهد نشان مى دهد كه عامل اصلى تعیین طول مدت خواب جانداران، بیش از هر چیز، به جثه و شدت سوخت و ساز بدن جاندار بستگى دارد. بر همین اساس، خفاش ها در طول شبانه روز، دست كم بیست ساعت در خواب به سر مى برند. در حالى كه، اسب ها تنها دو ساعت نیاز به استراحت و خواب دارند. على رغم این تفاوت ها در میان جانداران، عمل خوابیدن، دست كم در میان پستان داران، مشخصه هاى بیولوژیكى بسیار مشابه و تقریباً یكسانى دارد. هنگام خواب، بدن این جانداران سست شده، دماى بدن و عمل غیرارادى سوخت و سوز به میزان زیادى كاهش مى یابد.

، اما برخى از جانوران شب شروع به فعالیت مى كنند.

این نوشتار نیم نگاهى به خواب و فرایند آن از منظر روان شناسى دارد. .

شیوه هاى خوابیدن

امروزه دانشمندان به این نتیجه رسیده اند كه زمانى كه شخص روى یك پهلو مى خوابد، به دلیل وارد آمدن فشار به یك قسمت از بدن، گردش خون در لایه هاى سطحى پوست مختل مى گردد. در نتیجه، اكسیژن در این بافت ها مستهلك شده و گاز كربنیك زیاد مى شود. حركت در خواب (غلتیدن) براى رفع این مسمومیت از بدن است.5 این امر براى مسلمانان تازگى ندارد; زیرا در قرآن كریم آمده است كه خداوند اصحاب كهف را از این دنده به آن دنده و از راست به چپ مى گرداند: «و ما آنان را به دست راست و دست چپ مى گردانیدیم.» (كهف: 17)

وضعیتى كه هر فرد در آن حالت با اطمینان خاطر به خواب مى رود، نشانه طریقه اصلى زندگى او و نیز خصوصیات شخصیتى، رفتار و واكنش هاى او نسبت به خویش و افراد دیگر است. انسان به یكى ازچهارحالت اصلى ذیل به خواب مى رود:

1. وضعیت جنینى كامل

2. وضعیت دمر

3.وضعیت طاق باز

4.وضعیت نیمه جنینى.

وضعیت جنینى كامل: در این وضعیت شخص به پهلو و همانند وضعیت جنین در رحم مادر مى خوابد. در این حالت، زانوها خم شده و تا زیرچانه بالا مى آید. افرادى كه به این حالت مى خوابند، تا حد امكان از مقابله با حوادث زندگى دورى كرده و به محدود كردن مسائل زندگى اكتفا مى كنند.

وضعیت دمر: استفاده از وضعیت دمر نشان دهنده كوشش شخص در تصاحب فضاى بیش تر و در آغوش گرفتن هر چه بیش تر آن است. در این حالت، صورت رو به بستر قرار گرفته و ساق ها كشیده شده و پاها كمى از هم جدا قرار مى گیرد. افرادى كه به این حالت مى خوابند، به لمس هرچه بیش تر دنیاى خود نیازمندند. كسانى كه در برابر حوادث ناخواسته احساسى ناامنى بیش ترى مى كنند به حالت دمر مى خوابند تا بهتر بتوانند بر حوادث احتمالى چیره شوند.

وضعیت طاق باز: این افراد به پشت مى خوابند. بیش تر افرادى كه به وضعیت طاق باز مى خوابند، در دوران كودكى دردانه پدر و مادر بوده و از اعتماد به نفس زیادى برخوردارند و عملاً افرادى بى آلایش بوده و نسبت به حوادث دنیا تعصبى ندارند.

وضعیت نیمه جنینى: بیش تر افراد در این وضعیت به خواب مى روند; یعنى به پهلو خوابیده و پاها را از زانو خم كرده و به طرف شكم مى آورند. در این حالت قدرت تحرك بدن بیش تر بوده و حرارت بدن تلف نشده و جریان هوا نیز در اطراف آن بسته نمى شود.

معمولاً هر فرد در طول یك خواب كامل، دوازده وضعیت خوابیدن به خود مى گیرد. بعضى از وضعیت هایى كه شخص در طول خواب به خود مى گیرد، موقتى و بسیار كوتاه مدت اند. انسان هیچ گاه وضعیت خواب خود را عوض نمى كند مگر آن كه وضعیت و موقعیت زندگى خویش را تغییر دهد. اصولاً هر یك از وضعیت هاى خواب به گونه اى دقیق وضعیت زندگى هر فرد را نشان مى دهد. در جریان روان درمانى، با بهبودى وضع روانى بیمار، وضع خوابیدن نیز تغییر خواهد كرد.6

وضعیت پاها و دست ها

دست ها و پاها از مهم ترین اجزاى بدن به شمار مى روند. وضعیت قرار گرفتن دست و پاها در خواب، چگونگى زندگى فرد و میزان موفقیت وى را در زمینه هاى مختلف نشان مى دهد. در زندگى روزمره به طور معمول از دست ها براى بیان عواطف و احساسات استفاده مى شود. جاگیرى دست ها معمولاً با وضعیت اولیه خوابیدن ارتباط دارد. گرفتن دست ها در جلوى بدن و در بالاى قفسه سینه، بیش تر در وضعیت نیمه جنینى دیده مى شود. در وضعیت طاق باز، دست ها بیش تر روى تشك و در طرفین بدن گذاشته مى شوند. دست ها در وضعیت دمر، بیش تر باز بوده و روى سر قرار مى گیرند و بازوها از آرنج خم مى شوند. این وضعیت را در اصطلاح وضعیت قورباغه اى مى نامند كه گاهى سبب ایجاد مشكلاتى در گردش خون دست ها مى شود.

وضعیت حمله با زنجیر: در این حالت، زانوها از هم جدا قرار گرفته و قوزك ها همدیگر را قطع مى كنند و یك دست روى دست دیگر قرار مى گیرد و وضعیت حمله با زنجیر به وجود مى آید. افرادى كه به این شكل مى خوابند، در روابط شخصى خود با اشكال روبه رو هستند. معمولاً این افراد در دوستى با دیگران در ابتدا، افراطى عمل مى كنند ولى بعدها به علت ترس و یا مشكلات، این رابطه از بین مى رود. افراد مذكور در زمینه شغلى و آموزشى نیز موفق بوده ولى همیشه مضطرب هستند.

وضعیت ساندویچى: بسیارى از افرادى كه در حالت نیمه جنینى به خواب مى روند، تمام قسمت هاى یك پاى خود را به طور قرینه روى پاى دیگر قرار مى دهند. این وضعیت را در اصطلاح وضعیت ساندویچى مى گویند. این افراد در زندگى روزانه خود در جستوجوى رابطه قرینه اى با دنیا هستند و از بروز هرگونه انحرافى در زندگى خود جلوگیرى مى كنند.

وضعیت قهرمانى: برخى افراد، با وجودى كه به پهلو مى خوابند، ساق ها را مستقیم و كشیده قرار مى دهند. در این حالت، كه با وضعیت نیمه جنینى متفاوت است، یك پا روى پاى دیگر قرار مى گیرد. وضعیت خواب افراد مذكور، نشانه اى از كوشش و فعالیت شدید است. این افراد حتى در خواب نیز به خود راحتى و آسایش نمى دهند و خود را براى روبه رو شدن با مسائل روز بعد آماده مى كنند.

وضعیت قهرمانى، نوع تغییر یافته حالت ساندویچى است ونشان دهنده شخصیتى فعال و آماده براى پیشرفت است.

وضعیت فلامینگو: این وضعیت كه تغییر یافته حالت نیمه جنینى است، یك پاى فرد مستقیم و كشیده است، در حالى كه ساق پاى دیگر از زانو خم شده و زاویه اى تند بین ران و ساق ایجاد مى كند. گاهى نیز پاى تاشده به شكم مى چسبد. ساق پاى كشیده شده در این وضعیت نشانه اى از مبارزه جویى فرد است و ساق پاى خم شده نشان دهنده راحت طلبى و صلح جویى است. افراد مذكور از نظر شخصیتى در اصطلاح روان شناسى پرخاش گر هستند.

وضعیت نافى: بسیارى از افراد هنگام خواب، از دست هاى خود در نگه داشتن تشك یا تخت خواب استفاده مى كنند. این نوع خوابیدن را وضعیت نافى مى نامند. افراد مذكور به گرفتن كسى یا چیزى و توسل و تكیه به دیگران نیازدارند و اغلب وفادار بوده و شخصیتى وابسته دارند. در برخى موارد ممكن است شخصى با دست راست به تخت خواب چنگ بزند ولى دست چپ در كناره تخت خواب قرار گرفته و یا در فضا آویزان باشد. آویختگى دست چپ نشان مى دهد كه این شخص مایل نیست خود را در محیط زندگى خویش محصور كند و به دیگران وابسته است. چنین فردى با دو دست خود،تضادو دوگانگى فكرى خودرابه نمایش مى گذارد.

وضعیت محافظتى: گاهى دست ها روى معده یا آلت تناسلى قرار گرفته و به یگدیگر متصل مى شوند. این نوع خوابیدن را وضعیت محافظتى مى نامند و وجه تسمیه این نامگذارى به دلیل آن است كه ازبخش هاى مذكورمحافظت مى كند.

د. وضعیت پره آبى: در این حالت، سر در كف دست ها جاى مى گیرد و بازوها از آرنج خم شده و در دو طرف سر قرار مى گیرند. این حالت خوابیدن در افرادى دیده مى شود كه همیشه و حتى در خواب در حال فكر و اندیشیدن به سر مى برند و براى دفاع، از عقل خود استفاده مى كنند.

هـ. وضعیت ژیمناستیك: در این نوع خوابیدن، شخص به پشت خوابیده و دست ها را چند سانتى متر دورتر از سر و در سطوح گوش ها قرار مى دهد. این وضعیت همانند آن است كه فرد مذكور خود را توسط دست ها بالا مى كشد. این حالت سبب احساس رضایت شخص مى گردد.

وضعیت هیس یا ساكت باش: در این نوع خوابیدن كه به ندرت اتفاق مى افتد، انگشت سبّابه، مانند زمان بیدارى كه براى ایجاد سكوت به كار مى رود، روى لب قرار مى گیرد.

و. وضعیت عزادارى: در این وضعیت شخص روى صورت خود خوابیده و دست ها را به صورت پوششى بر روى صورت مى نهد. این وضعیت اغلب در افرادى كه از درد و ناراحتى جسمى رنج مى برند، دیده شده است.

وضعیت بوكسور: در این حالت، شخص انگشتان را گره كرده و به صورت مشت درمى آورد. افرادى كه با این روش به خواب مى روند معمولاً پرخاش گر و كینه جو هستند. اما اگر انگشتان به صورت مشت درآمده و شست دو دست داخل مشت قرار گرفته باشد، این حالت گویاى دوگانگى فكرى شخص است.

در عین حال، روش هاى خوابیدن دیگرى نیز تحت عنوان وضعیت هاى عجیب وجود دارد كه برخى از آن ها عبارتند از: مومیایى، بسته بندى، شتر مرغ، ابوالهول، آلمانى، میمونى، یك چشم، نظامى، لم دادن، نمایشى، شاخ گاوى، صلیب شكسته، ستاره دریایى، گربه اى، معكوس، پروانه اى، حلزونى و… . هر یك از موارد فوق كه داراى معنى و مفهوم خاص خود است، در رابطه با خواب به صورت تنهایى بود، خواب هایى هم به صورت تركیبى (زن و شوهر) وجود دارد كه موارد مزبور نیز در آن جا صادق است، با این تفاوت كه ممكن است یكى از آن دو در رؤیاى دیگرى تأثیر نامحسوس بگذارد.7

پژوهش هایى پیرامون خواب

پژوهش هاى جدى در زمینه ساز و كار خواب، به ویژه خواب دیدن، به دهه 1950 باز مى گردد. در این دهه، دانشمندان به كشفیات قابل توجهى دست یافتند. یكى از این زمینه ها، مربوط به رؤیا یا «خواب دیدن» است. «میشل ژووه» رئیس آزمایشگاه مطالعات رؤیاشناسى مولكولى در شهر لیون فرانسه، نخستین پژوهشگرى است كه در سال 1959 در زمینه رؤیا به كشفیات جالبى دست یافت. از آن زمان تاكنون در سراسر جهان پژوهشگران دست به مطالعات گسترده اى زده اند كه همچنان ادامه دارد.8

اكنون دانشمندان مى توانند آنچه را كه در طى شب برما مى گذرد تشریح و توصیف كنند. در حقیقت، خواب از 4 تا 6 چرخه تشكیل مى شود كه هر یك، از یك تا دو ساعت به طول مى انجامد. ضمن آن كه هركدام از این چرخه ها خود داراى سه مرحله است كه عبارتند از: خواب سبك، خواب سنگین، خواب «مهمل نما» (Paradoxial). چرخه هاى خواب در افراد مختلف، به نسبت سن و موقعیت آنان متفاوت است. دانشمندان موفق شده اند دخالت برخى از ساختارهاى مغزى، واسطه هاى عصبى، هورمون هاى تسهیل كننده خواب یا هورمون هاى محرك بیدارى را بشناسند. پزشكان هم به نوبه خود، به كشفیات مهمى در زمینه اختلالات كم خوابى و بى خوابى دست یافته و هم اكنون فهرستى طولانى از داروهاى ضرورى را در دسترس دارند. طى سال هاى اخیر پژوهش هاى زیادى در این زمینه به انجام رسیده، اما هنوز هیچ فرضیه اى نمى تواند همه داده ها را در یك جا جمع كند و به طور یقین، سازوكارهاى دقیق خواب را روشن سازد! پژوهشگران به وجود یافته هاى عصبى یا نورون هایى منفرد پى برده اند كه فقط به هنگام خواب مهمل نما فعال مى شوند و پاره اى دیگر كه فقط در چرخه هاى خارج از خواب دیدن فعال هستند. آن ها امروزه دقیقاً از تغییرات و دگرگونى هایى كه در برخى از كاركردهاى فیزیولوژیكى پدید مى آیند، مانند دما، ترشح هورمون رشد، هورمون «رنین» و «پرولاكتین» آگاهى یافته و همچنین عواملى را كه در خواب اثر مى گذارند، شناخته اند.

مغز و خواب

مغز تنها بخش بدن است كه بدون خواب به خوبى كار نمى كند. معمولاً فقدان خواب موجب توهم، اختلالات روانى و دیوانگى شده و سپس به مرگ منجر مى گردد. اختلالات و یكنواخت شدن فراگردهاى بدن، این احتمال را به وجود مى آورد كه ممكن است احساس واماندگى و خستگى جسمانى نیز به این علت ایجاد شده باشد كه مغز دیگر نمى خواهد، بلكه نمى تواند، كار كنترل بدن را بر عهده گیرد. در نتیجه، باید گفت: خواب موجب «استراحت» مغز مى شود. ولى فعالیت الكتریكى مغز در طول خواب نیز ادامه مى یابد و خاموش نمى شود. بنابراین، سؤال این است كه به این ترتیب چگونه نیاز اختصاصى مغز ارضا مى شود؟

عده اى از دانشمندان بر این باورند كه مغز ماده اى به نام «آدنوزین» (Adenosine) ترشح مى كند كه یك تركیب شیمیایى مركب از یك مولكول آدنین (یگ پورین) و یك مولكول قند (ریبوز) ـ از اجزاى اصلى اسیدهاى نوكلئیك و از عوامل عمده اصلى انتقال انرژى در دستگاه هاى حیاتى بدن ـ است.

كسانى كه به طور مرتّب، دچار هیجان و یا افسردگى مى شوند، كاركرد آدنوزین آن ها مختل شده است. دانشمندان مشغول مطالعه براى ساختن داروهایى شبیه «آدنوزین» هستند كه حدود یك دهم میلى گرم براى هر كیلو وزن، خواب را به حیوانات فرو مى برد و قدرت آن بسیار بیش تر از داروهاى آرام بخش و خواب آورهاى كنونى است.9

وقتى، بوردونكو (Burdenko)، جراح روسى دیواره بطن سوم مغز بیمارى را طى عمل جراحى تحریك كرد، حالت مصنوعى خواب در وى ایجاد شد. وى از این آزمایش متوجه گردید كه این مركز به نوعى با خواب رفتن افراد ارتباط دارد.10 ایوان پاولف در سال 1953 در كنفرانسى، تكامل حالت توقف را در مغز یك سگ مورد آزمایش قرار داد و آن را براى برقرارى كامل خواب توصیف نمود.

نظریات پاولف درباره چگونگى خواب، داراى دو فرضیه است:

الف. خواب پدیده توقف منتشرى است كه در همه قسمت هاى فوقانى مغز پخش مى شود.

ب. اثر خواب در مغز، تأمین اعمال حفاظتى و اصلاح است.11 در واقع، پاولف خواب طبیعى را عبارت از انسداد و توقف فعالیت قسمت بالایى مغز دانسته است. عده اى دیگر، طرفدار نظریه عروقى خواب هستند و براین باورند كه وقتى خون كم ترى به مغز مى رسد، فرد به خواب مى رود. در مقابل، گروهى معتقدند كه تشدید جریان خون در مغز عامل به خواب رفتن است.

دانشمندانى مانند «لوژراندرو پرزن» (اهل فرانسه) اعتقاد دارند كه به خواب رفتن در انسان و حیوان مربوط به مسمومیت مغز توسط مواد مشتق از سوخت و سوز مى باشد. اما آزمایش هاى غیرقابل انكارى این فرضیه را تأیید نكرده اند.12 گروهى جمع شدن گاز كربنیك (Co2) را در بدن موجب خستگى و خواب دانسته اند و از دلایل مشهود آن این كه در هواى آلوده كه این گاز غلبه دارد انسان ها چرت مى زنند و خواب آلوده هستند.13

«كم رنگى و كم نورى در خواب رفتن دخالت دارد. تكرار محرك هاى سنجیده اى چون تاب خوردن و تكان دادن و نیز یكنواختى فعالیت مثل گوش دادن به یك سخنرانى تكرارى و خسته كننده یا رانندگى در جاده هاى مستقیم و بدون عارضه در به خواب رفتن مؤثرند.»14

اندازه گیرى خواب

در سال 1929 «هنس برگر» (Hens Berger)، روان شناس آلمانى، الكترودهاى كوچكى را روى پوست سر چسباند تا فعالیت مداوم الكتریكى مغر را ثبت نماید. ثبت امواج مغزى یا «الكترو انسفالوگرام»(Electroencephalogram) دلالت بر تغییرات مشخص، در فعالیت مغز، بین خواب و بیدارى داشت. امواج مغز در حالت بیدارى، فركانس (سیكل یا دوره تناوب در ثانیه) سریع و در میدان نوسان آهسته بودند. «برگر» به درستى فهمید كه مغز به خواب رفته، به وسیله امواج مغزى فركانس آهسته، میدان با نوسانى بالاى مشخص شده است كه دلالت بر كاهش واقعى در فعالیت عصبى دارد، ما به درستى نفهمید كه چرا خواب حالتى یكنواخت در طول خواب فرد ندارد.15

در سال 1935 پژوهشگران دانشگاه هاروارد كشف كردند كه خواب به چندین سطح و مرحله مجزا تقسیم شده است.

در سال 1951 «اوژن آسرینسكى» Eugen Asrinsky، فارغ التحصیل آزمایشگاه خواب دانشگاه شیكاگو، مطالعه حركات آهسته چشم را كه در آغاز خواب همراه بود به معرض نمایش گذاشت. او این حركات را به وسیله مشاهده كردن جهش هاى جابه جا شونده به بالاى قرنیه (پوشش شفاف كره چشم) در زیر پلك هاى نازك اطفال خوابیده پى گیرى كرد. آسرینسكى در دوره مشاهداتش به كشفى قابل توجه دست یافت: در زمان هاى مختلف در طول خواب، چشمان اطفال شدیداً به چپ و راست، بالا و پایین حركت مى كردند. این حركات چشمى سریع شبیه همان مشاهدات در حالت بیدارى ظاهر مى گشت….16

مراحل مختلف خواب

خواب پنج مرحله متفاوت دارد: چهار مرحله آن پیاپى عمیق تر مى شود كه به خواب با حركت آرام چشم یا خواب NREM(17) معروف است و مرحله پنجمى كه خواب با حركت سریع یا REM(18) نامیده مى شود.

در طول NREM، امواج مغزى آرام و منظم مى شوند و فرد خوابیده آرام است و به كندى و منظم تنفس مى كند. چهار بخش NREM را مراحل 1، 2، 3 و 4 مى نامند.

عمیق ترین بخش خواب، مرحله چهارم است كه در طى آن فعالیت الكتریكى مغز به كم ترین حد ممكن مى رسد. خواب REMبسیار سبك تر است; حالتى كه آن را متمایز مى كند این است كه چشم ها در زیر پلك هاى بسته به سرعت و به طور متناوب حركت مى كنند. فرد خوابیده این پنج مرحله را طى دوره هاى متناوبى مى گذراند. هر دوره، نود دقیقه به طول مى انجامد. بزرگ سالان سالم پس از به خواب رفتن به مرحله اول و متعاقب آن به مراحل 2، 3 و 4 خواب مى رسند و سپس این سلسله مراتب به صورت معكوس اتفاق مى افتد. پس از دومین دوره مرحله اول، خواب این چرخه با پنج تا پانزده دقیقه خواب REM (سبك) كامل مى شود. این مراتب 4 تا 5 بار تكرار مى شود و هر بار قسمت خواب REMافزایش مى یابد. شخصى كه تقریباً 8 ساعت مى خوابد، حدود 2 ساعت را در REM و بقیه را در NREMمى گذراند. این الگو، به ویژه چرخه نود دقیقه اى، در افراد مختلف بسیار مشابه است.19

پژوهشگران براى تحقیق بر روى خواب، فعالیت الكتریكى مغز را ثبت مى كنند. براى این منظور، یك الكترود را به جمجمه و الكترود دیگرى را به گوش مى چسبانند. سیم ها علایم را به دستگاهى به نام الكترونسفالوگراف یا EEGمنتقل مى كنند. این دستگاه تقویت كننده اى دارد كه علایم را (تنها چند میلیونیم ولت) تشدید مى كند. الكتروانسفالوگراف منحنى نگارهایى دارد كه در واكنش به اختلاف پتانسیلى كه بر اثر فعالیت الكتریكى مغز به وجود مى آید، به طور خودكار روى كاغذ حركت مى كند. نوارى كه از فعالیت مغز برداشته مى شود، نواز مغز (الكتروانسفالوگرام) نام دارد. آن را هم به اختصار EEGمى گویند. نواز مغز در طى خواب REMممكن است به نوار مرحله اول خواب NREMشبیه باشد. براى تفكیك این دو مرحله از یكدیگر، پژوهشگران الكترودهایى را به صورت فرد وصل مى كنند كه حركات سریع چشم را، كه شاخص این مرحله از خواب است، بگیرد. چون حركات چشم متناسب است، پژوهشگران تكان هاى ماهیچه هاى چانه را نیز ثبت مى كنند. ماهیچه ها در حین خواب REM، فوق العاده سست هستند. زیست شناسان منحنى حركت چشم ها را نوار چشم (الكترواوكولوگرام) یا EOG، و منحنى فعالیت ماهیچه ها را نوار ماهیچه (الكترومیوگرام) یا EMGمى نامند.20

مراحل خواب NREM

مرحله دوم خواب عمیق تر از مرحله اول است و با عمیق تر شدن خواب، فعالیت مغز كندتر مى شود. مرحله REM خواب سبك تر است، امااین مرحله و مرحله رؤیا در شروع خواب اتفاق نمى افتند. اولین مرحله خواب REMمعمولاً از حدود 60 الى 70 دقیقه پس از شروع خواب آغاز مى شود. این خواب در مجموع، یك چهارم كل خواب است. مرحله اول پنج درصد خواب را شامل مى شود و در واقع، واسطه اى است بین خواب و بیدارى واقعى. بخش عمده خواب، یعنى تقریباً پنجاه درصد آن را مرحله دوم خواب تشكیل مى دهد. مرحله سوم، هفت درصد خواب را به خود اختصاص مى دهد. این مرحله به صورت گذارى از مرحله دو به چهار عمل مى كند. اولین نوبت مرحله چهارم، عمیق ترین بخش خواب است. در این مرحله، مشكل مى توان شخصى را بیدار كرد و اگر آن شخص بیدار هم شود، بسیار سست است و تا حدود پانزده دقیقه قادر نیست به طور منسجم فكر كند، مرحله چهارم سیزده درصد خواب بزرگسالان جوان را تشكیل مى دهد. این مرحله، از خواب افراد مسن و پیر حذف مى شود.21

اختلالات خواب22

با وجود آن كه تاكنون به طور قطع مشخص نشده كه خواب چگونه مى تواند براى بدن مفید باشد، نیاز اختصاصى هر فرد به خواب نسبت به دیگرى، متفاوت است. برخى افراد در شبانه روز نیاز به ده ساعت خواب دارند. در حالى كه، براى

بعضى افراد دیگر، نصف مقدار مذكور نیز كافى مى باشد. در افراد سالم و بزرگ سال (30ـ19 سال) به طور معمول میزان خواب در كل شبانه روز حدود شش الى هفت ساعت است كه این میزان، به شش ساعت یا كم تر در سنین 90 ـ 50 سالگى مى رسد. زنان معمولاً بیش تر از مردان مى خوابند و بیش تر نیز به داروهاى خواب آور روى مى آورند.

اختلالات خواب انواع مختلفى از روانى، خوابگردى و… را شامل مى شود. به جز برخى موارد انگشت شمار و استثنایى در جهان، بى خوابى سبب تشدید تعداد ضربات قلب، افزایش انقباضات عروقى و همچنین افزایش دماى مقعدى مى شود. اختلالات خواب، مى تواند تأثیرات عمیقى بر روى زندگى فرد مبتلا بگذارد كه غالباً این تأثیرات به صورت ایجاد اضطراب و پریشانى در فرد مبتلا مى باشد و گاهى این علایم پنهانى، خود مى تواند منجر به تشدید بى خوابى گردند.23

یك مؤسسه آمارگیرى در سال 1995 اعلام كرد كه 45 درصد بالغین امریكایى از بى خوابى مرضى و دیگر بى نظمى هاى وابسته به خواب رنج مى برند. این آمار پانزده درصد افزایش را نسبت به سال 1991 نشان مى داد.

بنابر عقیده بسیارى از متخصصان پزشكى، اختلالات خواب، مشكل نخست تندرستى را در امریكا تشكیل مى دهد. بنیاد ملى خواب این موضوع را مربوط به افزایش سرعت روانى زندگى، فشارهاى كارى و جمعیت مسن مى داند.24

در ذیل، به بررسى علل و عوامل ایجاد اختلال در خواب و نیز تأثیر مصرف برخى از داروها بر روى سیكل خواب مى پردازیم:

الف. عوامل فیزیكى از قبیل:

ـ مختل شدن ریتم هاى بیولوژیك (پروازهاى هوایى به نقاط بسیار دورو…)

ـ احساس درد یا ناراحتى (براثر انقباض عضلانى ـ آرتریت، زخم معده و…)

ـ سن و جنس

ـ وقفه هاى تنفسى هنگام خواب یا كاهش ظرفیت تنفسى

ب. عوامل محیطى از قبیل:

ـ بستر و تخت خواب نامناسب و ناراحت

ـ حضور در محیط بیگانه (تغییر محل خواب)

ـ دما (مثل گرما و سرماى زیاد)

ـ نور (مثل قرار گرفتن در محیط بسیار تاریك یا بسیار روشن)

ـ شلوغى (مثل سرفه، صحبت، صداى خرناس دیگران و غیره)

پ. شیوه هاى خاص زندگى از قبیل:

ـ رژیم غذایى خاص

ـ بى نظمى در ساعات خوابیدن

ـ عدم انجام حركات ورزشى

ـ نوع شغل، نظیر كسانى كه كار شیفتى دارند (پزشكان، كارگران و…)

ـ تشنگى و گرسنگى

ـ مصرف محرك ها از قبیل كافئین، داروها، نیكوتین و…

ت. عوامل روانى موثر بر خواب:

ـ اختلالات روانى

ـ هیجانات

ـ كابوس دیدن

ـ نگرانى و اضطراب

ـ مرور وقایع روزمره زندگى در شب

غالباً بى خوابى به دنبال مصرف «تئوفیلین و «فنى توئین» اتفاق مى افتد. اثرات داروهاى محرك روانى از جمله «گلوكورئید استروئیدها» به خصوص «دگزامتازون» بیش تر نیز هست.

به خصوص این كه داروهاى فوق مى توانند، تغییرات رفتارى و شخصیتى، تحریك پذیرى، بى خوابى و تغییرات شدید خلقى ایجاد نمایند. بر عكس، بعضى «بتابلوكرها» Betablokersهستند كه موجب كاهش كابوس هاى شبانه و واضح شدن و تشدید رؤیا دیدن مى شوند.

عدم تنظیم وقت و مقدار مصرف دیوریتك ها نیز ممكن است منجر به آشفتگى خواب شود; زیرا سبب مى شوند كه فرد به هنگام خواب نیاز به دفع ادرار پیدا كند. «بنزودیازوپین ها» Benzodiaze pines از آن جایى كه موجب تشدید وقفه هاى تنفسى هنگام خواب مى شوند و با آن كه سندرم «هیپو آپنه» Hypoaphoea ایجاد مى كنند، مختل كننده خواب مى باشند. داروهاى تجویز شده جهت درمان لرزش اندام ها، خشكى اندام و اختلالات حركتى ناشى از مصرف داروهاى آنتى سایكوتیك Antipsychotic از قبیل «پروسایكلین» prosychlidine و «اُرفنادرین» Orphenadrineنیز ممكن است منجر به گیجى و اضطراب فرد شوند كه همه این ها بر روى سیكل خواب تأثیر سوء مى گذارند.

داروهاى مهاركننده «مُنوآمینواكسیداز»

Monoamineoxidase به خصوص در مراحل اولیه مصرف، به طور تدریجى و متناقض الگوى خواب را مختل مى كنند. ولیكن به تدریج با مصرف مكرّر آن ها، به طور كامل الگوى خواب شخص درهم مى ریزد. پس از ترك یك سرى از داروها، «سندرم محرومیت برگشتى» With drawal a reboundایجاد مى شود كه نتیجه آن، ایجاد تناقض در الگوى خواب است. این حالت مى تواند تا حدود 2 ماه به طول انجامد.

بعضى از داروهاى ضد افسردگى از قبیل «فلوكستین» Fluoxetineو «پاراكستین» Paroxetine بایستى در صبح تجویز شوند; زیرا آن ها باعث بالا بردن فعالیت هاى فیزیكى بیمار مى گردند. در ترك ناگهانى یك داروى ضد افسردگى، نشانه اى از اضطراب شدید و یا حتى «پانیك» نیز ممكن است ایجاد شود كه حاصلش بى خوابى مى باشد.

نیاز به خواب دیدن

این كه ما چه نیازى به خواب دیدن داریم، یك تجربه معروف پاسخ آن را مى دهد: یك گروه را كه به خواب رفته بودند، در مرحله شروع حركات سریع چشم، بیدار مى كردند و به این ترتیب از خواب دیدن آن ها جلوگیرى به عمل مى آورند. در این افراد به سرعت، نشانه هاى آشفتگى روانى پدیدار شد. گروه دیگرى را كه در مراحل دیگر خواب از خواب بیدار كرده بودند نیز به سختى دچار بیمارى شدند. به این ترتیب باید گفت: خواب به این علت بروز مى كند كه مغز به خواب دیدن نیاز دارد و هنگامى كه از خوابیدن و خواب دیدن جلوگیرى شود، توهّماتى شبیه همان رؤیاهایى كه به هنگام خواب دیده مى شود بروز مى كند.

چرا خواب مى بینیم؟

افرادى كه در حین خواب REM بیدار مى شوند، خوابى را كه دیده اند اغلب به خوبى به یاد مى آورند. خواب دیدن به فعالیت الكتریكى مغز مربوط است. اما آیا این فقط ماشین خود كار فكر است كه بدون نظارت صاحب خود به كار ادامه مى دهد یا فرایند خودكارى است كه براثر برقرارى ارتباط زیست شیمیایى عصبى در مغز حاصل مى شود؟ و یا آن كه حاصل فعالیت مغز به هنگام بررسى، دسته بندى و بایگانى مجموعه اطلاعاتى است كه روز قبل وارد شده اند و اینك براى استفاده از آن در آینده، مرتب و ضبط مى شوند؟ مى دانیم كه رؤیا به تنهایى فرایندى براى اطلاعات نیست و نیز صرفاً پیامى تصادفى كه از نورونى به نورون دیگر مخابره شود، نمى باشد.

همه افراد شب ها خواب مى بینند، ولى ممكن است آن را به یاد نیاورند. رؤیاها در مجموع دو ساعت از خواب متوسط شبانه هر فرد را تشكیل مى دهند. هرگاه فرد در میانه مرحله خواب حركت سریع چشم بیدار شود، رؤیایى زنده را به یاد خواهد آورد. ولى هرگاه پنج دقیقه پس از این مرحله بیدار شود، مجموعه اى مبهم از رؤیا را به خاطر مى آورد و هرگاه ده دقیقه یا بیش تر از اتمام مرحله خواب حركات سریع چشم بیدار شود، چیزى در خاطرش نخواهد ماند.

در خصوص علت نیاز انسان به خواب، نظریاتى ارائه شده است كه اجمالاً در این جا بیان مى گردد:

نظریه فروید: فروید، روان شناس معروف، عقیده داشت كه رؤیاها، نیازهاى ناخودآگاه و اضطراب خواب بیننده را آشكار مى كنند. وى تأكید مى كرد كه تمدن موجب مى شود انسان بسیارى از نیازهاى خود را فرو نشاند. ما بر این نیازها تأثیرى نداریم و حتى نمى توانیم آن ها را در خودمان مخفى كنیم. به این ترتیب، این نیازها مجدداً به صورت رؤیاهایى ظاهر مى شوند، كه «دروازه اى به سوى نیمه آگاه» است; یعنى به سوى ترس ها و اضطراب هایى كه انسان را از نظر روان شناسى ناسالم جلوه مى دهد. تقریباً با اطمینان مى توان گفت كه این مسأله یكى از وظایف رؤیاست. هرچند ممكن است نیازهاى سركوب شده، كمتر از آن چه فروید عقیده داشت، جنبه جنسى داشته باشد، ولى احتمالاً رؤیا از نظر روان شناسى، وظایف دیگرى نیز برعهده دارد، به عنوان مثال، «یونگ» تصور مى كرد رؤیا، تصاویر ذهنى آرمانى را به صورت نمادین جلوه مى دهد. اگرچه از این طریق مى توان انتظار داشت كه در صورت محرومیت از خواب، آشفتگى روانى بروز كند، اما هیچ یك از این پژوهندگان، علت دیوانگى سریع انسان را به علت محرومیت از خواب توجیه نكرده اند.25

تشابه مغز با رایانه

یكى از نظریات جدید مربوط به خواب و خواب دیدن، مغز را با یك رایانه مقایسه كرده است. رایانه بر حسب برنامه هایى كه به وى داده مى شود، وظایف مختلفى بر عهده دارد. در هر زمان، مى توان این برنامه ها را تغییر داد. ولى این كار زمانى انجام مى شود كه رایانه دیگر قادر به كارهاى معمولى خود نباشد.

خواب متناقض ممكن است زمانى باشد كه این «فراگردها» شروع مى شود، ولى این نوع پردازش داده ها طبق قوانین مغز انجام مى شود و ابداً با واقعیت خارجى تطابق ندارد. هنگامى كه شخص خوابیده ضمن انجام این فرایندها از خواب بیدار مى شود، به ناگاه، خودآگاهى فرد با توده اى از تصاویر ذهنى روبه رو مى شود كه هیچ ربطى به هم ندارند و وى مى كوشد با دادن معنا به این تصاویر، آن ها را درك كند و در نتیجه، به نظرش مى رسد كه خواب دیده است. هرگاه این نظریه صحیح باشد، مقدار خواب موردنیاز به مقدار اطلاعات جدیدى بستگى خواهد داشت كه مغز دریافت داشته و به وسیله آن ها تغییرات لازم برنامه ها را انجام داده است. بنابراین، نوزاد كه هرچیز براى او جدید است به خواب بیش تر نیاز دارد و افراد پیر، كه غالباً بدون تغییر زندگى خود را مى گذرانند، به خواب كم تر نیازمندند. این نظریه اختلاف میان گونه ها را توجیه مى كند; یعنى مقدار خواب یا پیچیدگى مغز تا حد زیادى تناسب دارد.26

امروز ثابت شده است كه در هشتاد درصد موارد، افرادى كه در مرحله حركات سریع چشم به خوبى خوابیده اند، مى توانند رؤیاى خویش را به یاد آورند. در موارد دیگر كه افراد در مراحل دیگرى از خواب بیدار شدند، میزان به یاد آوردن رؤیا به هفتاد و چهار درصد كاهش یافت، كه در پنجاه و چهار درصد از موارد اخیر نكات به یاد آورده شده را مى توان به عنوان رؤیا قلمداد كرد. از مشخصات نكات به یاد آورده و طبقه بندى آن ها به عنوان رؤیا مى توان به وجود ادراك حسى در واقعه، به وقوع پیوستن تغییرات شخصیتى یا به تغییر شرایط خارجى و جسمى اشاره كرد. بیش تر گزارش هاى رؤیایى كه از مرحله حركات غیرسریع چشم به دست آمده است، داراى درصد بیش ترى از مسائل ادراكى است و به ندرت خواب بیننده به طور فعال در حوادث رؤیا شركت مى كند و عناصر هیجانى در خواب این مرحله وجود ندارد. در حین خواب، آگاهى هرگز به طور كامل از بین نمى رود. محتواى تصورات فرد نیز بسته به هر یك از مرحله هاى خواب، به وسیله فعالیت دستگاه عصبى مركزى تنظیم مى شود.27

مراحل خواب دیدن

اولین دوره خواب دیدن، یعنى مرحله حركات سریع چشم، حدود نود دقیقه پس از اولین مرحله خوابیدن شروع مى شود. این مرحله بسیار كوتاه است و پنج تا ده دقیقه طول مى كشد. با ادامه خواب، مدت هر یك از مراحل بعدى حركت سریع چشم افزایش مى یابد، به صورتى كه طولانى ترین مدت این مرحله بیش از نیم ساعت طول مى كشد و بیش تر صبح ها پیش از بیدارى روى مى دهد. لحظاتى پیش از شروع دوره اصلى خواب، همراه با خواب دیدن، نخستین تغییر وضعیت خوابیدن صورت مى گیرد. با وجود آن كه حركات غیر معمولى در حین خواب مرحله حركات غیر سریع چشم، به خصوص در موارد بیمارى و تشویش دیده مى شود، ولى بیش تر حركات بدن در طول خواب درست قبل و یا بعد از رؤیاى مرحله حركات سریع چشم روى مى دهد. حركت هاى تغییر وضعیت بدن در طول رؤیا انجام نمى گیرد و تا هنگامى كه رؤیا ادامه دارد، بدن انسان بى حركت است. فقدان قدرت انقباضى ماهیچه اى در این مرحله بسیار شدید است، به طورى كه بدن قادر به انجام حركات بزرگ نیست. لحظه دقیق شروع مرحله حركت سریع چشم را مى توان در «گربه» مشاهده كرد. هرگاه وضعیت سر گربه به هنگام خواب تغییر كند، نشانه شروع این مرحله از خواب است. عضلات پس گردن در این مرحله به طور كامل قدرت انقباضى خود را از دست مى دهند و سر ناگهان پایین مى افتد.28 پس از گذشت یك ساعت و نیم از خواب، اولین رؤیاى خواب شروع مى شود، انسان در بستر مى چرخد. هرگاه شخص در ابتداى به بستر رفتن، به پهلوى راست و در حالت نیمه جنینى به خواب رفته باشد، در این لحظه رو به پهلوى چپ خواهد خوابید. پیش از شروع رؤیا، در مرحله حركات سریع چشم در نوار الكتروانسفالوگرام، ناگهان امواج دندانه اره اى مانند ردیفى از حروف لاتین دیده مى شود. از این لحظه به بعد خواب دیدن شروع مى شود، چشمان حركت بیش ترى كرده و حركت هاى هم زمانى خواهند داشت، كه از مشخصات زمان بیدارى است. این حركات سریع چشم منعكس كننده نوع رؤیاى انسان است. هرگاه شخصى در خواب ببیند كه وارد اتاقى مملو از جمعیت شده است، چشمانش به طور مرتب و سریع از یك سو به سوى دیگر حركت مى كند و همان گونه كه در روز اتفاق مى افتد این منظره را در صحنه افقى مشاهده مى كند. ولى هر گاه انسان در خواب ببیند كه در حال پرواز است چشمان وى حركتى عمودى دارد.29

انسان رؤیاهاى خود را مشاهده مى كند و حركت هاى چشم وى در این مدت نشانه اى از این مسأله است. توجیه این مطالب از این نكته مشخص مى شود كه افرادى كه از ابتداى تولد نابینا بوده اند، رؤیاهاى مرئى و تصویرى ندارند و قادر به مشاهده رؤیاهاى خود نیستند و آن عده از افرادى كه كور مادرزاد هستند از حواس دیگر خود مانند لامسه، شنوایى، بویایى و چشایى به جاى قدرت بینایى استفاده مى كنند. در رؤیاها نیز همانند زمان بیدارى، این افراد از نوك انگشتان خود مدد مى جویند. افرادى كه در ابتدا نابینا بوده اند و بعدها در اثر حادثه اى نابینا شده اند، مى توانند رؤیاى تصویرى داشته باشند. در این مرحله از خواب، تنه، گردن، پلك ها و ماهیچه هاى بازو و ساق پا در اثر شروع رؤیا به ركود و سستى دچار مى شوند و تنها نوك دست ها و انگشتان پا داراى حركت هستند.

نمایش حقیقت رؤیا

نمایش الفباى خواب دیدن، كه توسط نگارنده ارائه شده است، در صورت ادامه و تكمیل آن، عصر نوینى در پژوهش هاى خواب خواهد گشود. در این جا به صورت مختصر این نظریه ارائه مى شود. هدف نهایى این نظریه دست یابى به اسرار پیچیده خواب و رؤیاهاى انسان است. این نظریه، داراى چهار مرحله است: خواب و هاله انسانى; دیدن رؤیاى آگاهانه; تهیه الفباى خواب; نمایش فیلم رؤیا.

1. خواب و هاله انسانى

هاله انسان پدیده اى متعلق به این عصر نیست، بلكه گونه اى از انرژى است كه از ذرات الكترومغناطیس با غلظت هاى متفاوت تشكیل شده و پیرامون هر جسمى معلق است. هاله شكلى از انرژى جذب كننده است; زیرا با اشكال انرژى ارتباط دارد.30 میدان نیروى الكترومغناطیس هاله، به آسانى با زمین ارتباط برقرار كرده و از این طریق زنده مى ماند و شبكه پیچیده و بى اندازه باردار هاله را مى آفریند. اختراع دوربین عكاسى از هاله فصل نوینى در این شاخه از دانش بشرى گشوده است كه اصطلاحاً به آن «اسپكتر فوتو متر» مى گویند.31

پیرامون هر انسان را هفت لایه هاله احاطه كرده است كه از بیرون عبارتند از: لایه روحانى، لایه ذهنى زبرین، لایه ذهنى زیرین، لایه اخترى، لایه احیانى، لایه اترى، لایه جسمانى.32

البته علاوه بر انسان، جانوران، گیاهان، درختان و… نیز داراى هاله مخصوص به خود مى باشند. رنگ هاى هاله، نمایان گر زندگى هستند و فرد را از اندیشه ها و احساسات سیاه و سفید آزاد مى سازند. هاله ها در رنگ هاى متنوع زیادى از قبیل: سیاه، آبى، قهوه اى، زرد و قرمز، طلایى، سبز، خاكسترى، نارنجى، قرمز، صورتى، بنفش، نقره اى، سفید و آمیزه اى از رنگ ها و… وجود دارند كه هر كدام گویاى وضعیت شخص موردنظر است.

«اطلاعاتى كه در هاله نهفته عبارت است از: میزان تندرستى، بیمارى، عواطف نیرومند و ضعیف، روابط شخصى، ترس ها و توانایى ها، خلاقیت، استعدادها و مهارت ها، فراگیرى و دست یابى، تكامل فردى، تجارب خوب و بد، آگاهى معنوى، امكان هدایت شدن از جانب روح، تجارب فردى گذشته و…»33

اگر از هاله فردى كه به خواب عمیق رفته و در حال دیدن خواب است، به وسیله دستگاه «اسپكترو فتومتر» عكس بردارى شود، از نوع رنگ ها و حالت قرار گرفتن هاله ها در اطراف شخص مذكور، مى توان تا حدود زیادى نوع خواب وى (صادقه، توهمى، واقعى، جنسى و…) را مشخص كرد. این دستگاه مجهز، كه امكان گرفتن عكس هاى رنگى از هاله را ممكن ساخته، مى تواند در مرحله اول به تحقق این نظریه بسیار كمك كند.

2. دیدن رؤیاى آگاهانه

براى آن كه شخص بداند چه موقع به طور واقعى در حال خواب دیدن است و بهتر بتواند به چگونگى خواب دیدن و رؤیاى خود پى ببرد، روش دیدن رؤیاى آگاهانه مورد استفاده قرار مى گیرد.

شاید با كسانى كه در طول خواب عمیق خود صحبت مى كنند برخورد كرده باشید. بعضى از این افراد چنان درگیر خواب دیدن خود هستند كه مدتى طولانى صحبت مى كنند و اگر آنان را در همان لحظه بیدار كنید، قسمت زیادى از خواب را به یاد مى آورند و گاهى هم اعتراض مى كنند كه چرا مرا بیدار كردید; زیرا به جاى حساس خواب رسیده بودم! از نظر علمى، سخن گفتن در خواب ممكن است. برخى از افراد دیگر، به دلیل مشغله هاى زیاد فكرى یا كارى یا مشكلات روزمره زندگى و تلقین هاى زیاد، شب هنگام نیز آسوده نیستند و خواب مسائل زندگى خود را همراه با سخن گفتن تجربه مى كنند. در روش دیدن رؤیاى آگاهانه، مى توان عینكى مخصوص و تیره را ساخت كه داراى گیرنده هایى است كه مى تواند به حركت چشم در زیر پلك بسته پى ببرد. حركت چشم ها نشانه وارد شدن فرد به خواب عمیق مهمل نما مى باشد. رایانه مى تواند حركت هاى دریافتى از عینك را تحلیل كند. اگر این حركات واقعاً مربوط به خواب مهمل نما باشد، نقطه هایى نورانى شروع به چشمك زدن مى كنند كه در این صورت فرد خوابیده، رؤیاى خود را شفاف تر خواهد دید و درك مى كند در حال خواب دیدن است. در این روش، بدون آن كه نیاز به بیدار كردن شخص خوابیده باشد و یا مزاحمتى براى او ایجاد شود، مى توان براى او اطلاعات موردنظر را ارسال كرد.

3. نمایش رؤیا

در این مرحله به اندازه گیرى امواج حاصله از فعالیت مغز و بدن در مرحله خواب عمیق اقدام مى شود. علاوه بر آن، تلفیقى از مرحله اول و دوم نیز در این مرحله صورت مى گیرد; یعنى، علاوه بر بهتر دیدن رؤیا توسط شخص خوابیده و همزمان سخن گفتن وى از ماجراهاى جارى در خواب، كه كمك زیادى به پردازش گر اطلاعات مى كند، همچنین عكس بردارى هاى كامپیوترى از هاله فرد خوابیده توسط «اسپكترو فتومتر» و اندازه گیرى امواج حاصله در مرحله سوم، این امكان را به وجود مى آورد كه پس از تحقیقات گسترده در این زمینه الفباى خواب به وجود آید. از آن جا كه این امواج و تصاویر گرفته شده از هاله انسان، همزمان با دیدن رؤیاى آگاهانه و سخن گفتن فرد خوابیده در خواب صورت مى گیرد، مى توان براى هر كدام از موج هاى خاص مذكور الفبایى را تهیه كرد. این الفبا به صورت عدد درخواهد آمد و اعدادى كه در طى یك زمان طولانى، معناى آن ها مشخص شده (مثلاً، 118 بیانگر گرگ و 202 بیانگر چاقو و 250 بیانگر خون و…) در رایانه تبدیل به تصویر مى شود. در این صورت، این امكان پدید مى آید كه شخص، در ابتدا تصویرى از خوابى را كه دیده در رایانه مشاهده كند و سپس با تداعى و به خاطرآوردن آن، به خواب خود ادامه دهد.

4. نمایش فیلم رؤیاى دیده شده

در صورت موفقیت و دستیابى به الفباى خواب، كه غیرممكن نیست، و نیز تهیه تصویرى از رؤیاى دیده شده، مى توان در آینده از به هم پیوستن تصاویر خواب دیده شده توسط شخص، فیلمى از خواب و رؤیاى مذكور را در رایانه مشاهده نمود و بسیارى از معماها را در زندگى بشرى كشف كرد.

 

 

منابع:

 

1ـ مجمع البحرین، ج 1، ص 319، ذیل سبت

2ـ عبدالحسین دستغیب، معارفى از قرآن (تفسیر سوره حدید)، ص 206

3ـ معانى الاخبار، ص 289

4ـ جهت اطلاع بیش تر درباره خواب در فرهنگ اسلامى. ر. ك. به: شیخ عباس قمى، سفینة البحار، ماده نوم / مفاتیح الحاجات، ص 125، 127 و 128 / حلیة المتقین، ص 231، 232 / شهید پاك نژاد، اولین دانشگاه آخرین پیامبر، ج 17، ص 142 / سیرة ابن هشام، ج 1، ص 480، 481 / طبقات ابن سعد، ج 1، ص 227، 228 / مسند احمد، ج 1، ص 87 / كنزالعمال، ج 5، ص 407 / تاریخ طبرى، ج 2، ص 100; طبقات الكبرى، ج 1، ص 229 / بحارالانوار، ج 19، ص 50 / الغدیر، ج 2، ص 44، 45 / معانى الاخبار، ص 289 / محمدهاشم خراسانى، منتخب التواریخ، ص 523 / ناصرالدین انصارى قمى، فروغ فقاهت، ص 16، 17 / سوره هاى فرقان و كهف و…

5ـ اولین دانشگاه آخرین پیامبر، ج 17، ص 63 و 143

6ـ فرخ سیف بهزاد، خوابیدن، انتشارات درسا، چ چهارم، 1368، ص 131 و 132

7ـ پیشین، ص 135 به بعد

8ـ امانوئل سرافینى، چرا مى خوابیم؟، ترجمه دكتر منصور شمسا و فیروزه دیلمقانى، ضمیمه شماره 28، سال 29، ص 3

9ـ جودیشا هوپر، دیك ترسى، جهان شگفت انگیز مغز، ص 179 ـ 181

10ـ ا. ر. لوریا، كاركرد مغز، ترجمه رؤیا منجم، ص 54

11ـ ل. روخلین، خواب از نظر پاولف، ترجمه ولى اللّه آصفى، انتشارات گوتنبرگ، 1368، ص 52 و 53

12ـ همان، ص 23

13ـ محمدباقر محقق، خواب و بیدارى، ص 5

14ـ ایزاك آسیموف، اسرار مغز آدمى، ترجمه محمود بهزاد

15و16ـ جیمز. ب. ماسن، نیروى خواب، ترجمه جهان گیر بهار مست، انتشارات عطار، 1379، ص 54 و 55

17. non rapid eye morement

18. rapid eye morement

19 و20 و21ـ مارى گریبین، خواب چیست، ترجمه اشرف اعزازى، دانشمند

22ـ جهت اطلاع بیش تر از اختلالات خواب ر. ك. به: پرى دخت دادستان، روان شناسى مرضى، تهران، ژرف، تهران، 1370 / فرح لطفى كاشانى و شهرام وزیرى، روان شناسى مرضى كودك، ارسباران، تهران، 1376 / طبقه بندى اختلالات روانى، انجمن روان پزشكى امریكا، ترجمه دكتر پور افكارى نشر آزاده، 1373 / طبقه بندى بین المللى اختلال هاى روانى و رفتارى، سازمان بهداشت جهانى، ترجمه حسن توزنده جانى، نشر مرند، گناباد، 1375 / بهروز میلانى فر، روان شناسى كودكان و نوجوانان استثنایى، نشر قومس، تهران، 1370/

Comer. Ronald. J. (1995) Abnormal Psycholog New York

23. Dun Well, pran Insominia and mental Health Norsing Times. Vol: 91. No. 17. 1995, pp: 31 – 39

24ـ جیمز. ب. ماسن، نیروى خواب، ترجمه جهانگیز بارمست، انتشارات عطار، 1379، ص 35

25ـ كار گروهى پزشكان ماینت سایناى امریكا، بدن مرد، ترجمه فرخ سیف بهزاد، انتشارات دایره، ص 376

26ـ همان، ص 388

27ـ فرخ سیف بهزاد، خوابیدن، پیشین، ص 39

28 و29ـ همان، ص 30 / ص 31

30ـ جودیت كالینز، هاله انسان، ترجمه رؤیا منجم، نگاه سبز، 1379، ص 17

31ـ جعبه اسپكترو فتومتر در برگیرنده كننرل كننده اى دیجیتالى با سرعت بالاى رایانه اى، برنامه اى است كه روند هاله بینى را با مدارهاى خاصى كه براى اندازه گیرى واكنش هاى الكترومغناطیسى به كار مى روند همراه با پردازنده هاى علایم بصرى، ماشینى مى كند. كنترل گر رایانه اى داراى یك پردازنده میكروسكوپى (میكروپروسسور) با ساختمان پانزده بایتى براى حمل است. مدارهاى خاص درون گذاشت inputتعامل الكترومغناطیس با فرد را براى تشخیص هاله اندازه مى گیرد. انرژى از راه مدار انتقال مى یابد و به ولتاژى تبدیل مى شود كه به ارزش حالت پایدار نزدیك است.

داده هاى مدارهاى درون گذاشت با برنامه «اسپكترو فتومترى» كه در رایانه گنجانیده شده تعدیل و به پردازنده هاى علایم بصرى و به دوربین فرستاده مى شوند. بخش هاى چشمى دوربین هاله، بسیار مجهز است. تبدیل گرهاى علایم بصرى داده هاى دریافت شده از مدارهاى درون گذاشت را پس از تعدیل توسط برنامه «اسپكترو فتومتریك»، انتقال مى دهند و تصویر هاله را همراه با تصویر فرد به فیلم مى فرستند تا عكس رنگى او و هاله اش به دست آید (هاله انسان، همان، ص 83 و 82)

32ـ جودیت كالینز، همان، ص 22

33ـ پیشین، همان، ص 19

https://www.nedayemehr.ir/images/news/psychology-of-sleep-and-dreams-nedayemehr.jpg
///